ورمی کمپوست؟

ورمی کمپوست، عبارت است از کود آلی بیولوژیک که دراثر عبور مداوم و آرام مواد آلی در حال پوسیدگی از دستگاه گوارش گونه هایی از کرم های خاکی و دفع این مواد از بدن کرم، حاصل می شود. این مواد هنگام عبور از بدن کرم آغشته به مخاط دستگاه گوارش (موکوس)، ویتامین ها و آنزیم ها شده که در نهایت به عنوان یک کود آلی غنی شده و بسیار مفید برای ساختمان و بهبود عناصر غذایی خاک، تولید و مورد مصرف واقع می گردد. بنابراین، ورمی کمپوست عبارت است از فضولات کرم به همراه درصدی از مواد آلی و غذایی بستر و لاشه کرم ها.

ورمی کمپوست ماده ای شبیه به پیت (peat) است که به خوبی تغییر فرم یافته و ساختار، تخلخل، تهویه، زه کشی و ظرفیت نگهداری رطوبت آن در حد آلی می باشد. تولید ورمی کمپوست تعداد ریز موجودات بیماری زای گیاهی (pathogenic microganisms) را به شدت کاهش داده و بنابراین از این نظر برتری نسبی به کمپوست معمولی دارد. تولید کمپوست به عنوان یک فرآیند هوازی منجر به معدنی شدن (mineralization) نیتروژن می شود که در مورد تولید ورمی کمپوست، استفاده از کرم های خاکی باعث تسریع این روند می گردد. فرآیند هوموسی شدن (Humification) که در مرحله رسیدگی (Maturation stage) کمپوست سازی اتفاق می افتد، در طول فرآیند تولید ورمی کمپوست، بزرگتر و سریع تر اتفاق می افتد. کود تولیدی در این روش به علت بالا بودن نسبت کربن به ازت (C/N15) فاقد بوی نامطبوع و فعالیت حشرات مزاحم می باشد.

این اهداف می تواند شامل موارد ذیل باشد:
۱ ـ افزایش حاصلخیزی خاک و بهبود ساختمان و مدیریت خاک
۲ ـ افزایش محصول
۳ ـ تولید مکمل غذایی جهت خوراک دام و آبزیان
۴ ـ تولید مواد آرایشی

مناسب ترین کرم خاکی 

به طور مثال گونه Lampite mauritti به منظور مدیریت و بهبود ساختمان خاک مورد استفاده قرار می گیرد. ولی مناسب ترین گونه برای تولید ورمی کمپوست، گونه Eisenia foetida بوده که به رنگ قهوه ای مایل به قرمز و کوچکتر از کرم های خاکی معمولی می باشد. کرم ها جزو جانوران هرمافرودیت می باشند، یعنی هر کرم اندام های نر و مادگی را توامان دارد، ولی نهایتا کرم با اتصال به جفت دیگر از طریق دو کلیتلوم (clitellum) و تبادل اسپرم عمل جفت گیری را انجام می دهد. سپس هر کرم یک کیسه تخم ریزی در کلیتلوم خود تشکیل می دهد. (کلیتلوم قسمتی برجسته در تنه کرم است و در بند های نزدیک سر یک کرم بالغ قرار دارد). کیسه های تخم ریزی یا همان کوکون ها به رنگ زرد کهربایی بوده و در داخل آن حدود ۷-۳ نوزاد لارو وجود دارد.
بنابراین افزایش تعداد کرم ها در هر نسل به صورت تصاعد نسبتا هندسی، خواهد بود. وزن هر کرم بالغ بین ۵/۰ تا ۱ گرم بوده و در هر کیلوگرم حدود ۱۰۰۰ تا ۲۰۰۰ نخ کرم وجود دارد. فاصله بین دو نسل (از تخم تا تخم) در شرایط نرمال حدود ۳ ماه بوده و عمر کرم ها بین یک تا دو سال متغیر است.

گونه ایزینیا فتیوا که در آن کرم کود و کادیلاک کرم ها نیز گفته می شود، از بستری که شامل مواد نیمه پوسیده مانند کود گاوی، کود اسبی (کودها باید خشک باشند)، کاه و کلش غلات و برخی زایدات و بقایای گیاهی می باشد، تغذیه می کند. در داخل این بستر اصلی می توان مواد تازه ای چون زایدات سبزیجات و میوه جات، مواد آلی و قابل تجزیه زباله های خانگی، پسماندهای کارخانجات غذایی و حتی لجن و فاضلاب (به جز فاضلاب صنعتی)، اضافه نمود. رطوبت مطلوب بستر، هوادهی، تغذیه و جلوگیری از سفت شدن بستر و نگهداری PH در حد ۸-۷ از نکات کلیدی در تولید ورمی کمپوست می باشد.

به طور کلی باید عنوان نمود که بقایای آلی غنی از نیتروژن به جز کود مرغی که برای کرم ها سمی است، برای بستر لازم و ضروری است. این کرم ها در خارج از سفره غذایی حرکت نمی کنند و به همین خاطر جمعیت این کرم ها بسته به دسترسی آنها به مواد غذایی رشد کرده و تثبیت می شود. این کرم ها از نور آفتاب و بارندگی گریزان بوده، باید آنها را از این دو عامل محافظت نمود.

روش های مختلفی برای تولید ورمی کمپوست وجود دارد که ساده ترین راه آن، روش پشته ای می باشد که برای انجام آن می بایست:
۱ ـ زمینی مسطح، بدون سنگ و کلوخ وخرده شیشه انتخاب و سطح آن را مرطوب و سپس کاملا کوبید تا سفت شود. علت این امر جلوگیری از ایجاد هیبرید کرم های مورد استفاده با کرم های خاکی معمولی و زایل شدن آنها می باشد.
۲ ـ ایجاد سایبان برای محافظت کرم ها در برابر بارندگی و نور آفتاب
۳ ـ ایجاد پشته ای از کود گاوی نیمه پوسیده به شکل گنبدی به عرض ۷۰ و ارتفاع ۵۰ سانتی متر و طول دلخواه و آبیاری فراوان آن به منظور خروج شیرابه کود
۴ ـ ایجاد شیار در طول خط الراس پشته به عمل ۱۵ سانتی متر و ریختن کرم ها به داخل آن و سپس برگرداندن کود روی کرم ها
۵ ـ آبپاشی پشته به صورت روزانه به منظور حفظ رطوبت آن
۶ ـ جداسازی کرم ها از پشته پس از تولید ورمی کمپوست با استفاده از غربال

همان طور که در این مقاله آمده است کاربرد این کرم ها شامل:
- مدیریت کود در مزارع پرورش گاو، اسب و خرگوش و پسماند کارخانجات تولید لبنیات
- کاهش زباله های مدارس، بیمارستان ها و موسسات
- تبدیل زباله های غذایی و جامدات آلی به ورمی کمپوست در مقیاس بزرگ
- استفاده از ورمی کمپوست در بهبود و اصلاح خاک مزراع و گلخانه ها و به تبع آن افزایش کیفیت و کمیت محصولات
- تولید پروتئین کرم به عنوان جیره غذایی آبزیان و طیور با استفاده از خشک کردن و پودر کردن لاشه بدن کرم های مسن می باشد. همچنین استفاده از ورمی کمپوست در تهیه چای کمپوست تولید مثل کرم ها و به تبع آن افزایش جمعیت کرم ها و فروختن آنها به واحدهای متقاضی را نیز می توان افزود.

قیمت هر کیلوگرم کود ورمی کمپوست  در حدود ۴۰۰ تومان و قیمت یک کیلوگرم کرم زنده حدود ۲۰ تا ۳۰ هزار تومان می باشد. در تولید مکانیزه، قیمت تمام شده هر کیلوگرم بین ۱۵۰ تا ۲۰۰ تومان بوده و در کشاورزی ارگانیک و کشت های گلخانه ای، پاک ترین و مناسب ترین بستر می باشد که، سبب بازدهی بیشتر محصولات کشاورزی خواهد گردید.

امید است در کشور ما نیز همچون کشورهای توسعه یافته به جای کودهای شیمیایی که متاسفانه چندین دهه است استفاده از آن در مزارع کشاورزی به طور فزآینده ای رو به گسترش بوده و دارای خطرات زیست محیطی بالقوه و خطرناکی می باشند، به تدریج از این کودهای ارگانیک و طبیعی استفاده شود.